Strzemieński Stefan (1885–1955), generał brygady Wojska Polskiego.
Ur. 14 III w majątku Leśna (gm. Liszków, pow. sejneński) w rodzinie ziemiańskiej, był synem Bronisława, powstańca 1863 r., i Marii z domu Gerald-Wyżyckiej.
S. ukończył korpus kadetów w Połocku i Oficerską Szkołę Kawalerii w Jelizawietgradzie. Mianowany 20 IV 1905 podporucznikiem kawalerii, rozpoczął służbę w 16. p. dragonów na Kaukazie; 20 IV 1909 awansował na porucznika, a 20 IV 1913 na podrotmistrza. W okresie pierwszej wojny światowej dowodził kolejno szwadronem i dywizjonem; walczył na frontach niemieckim, austriackim i tureckim, a od zimy do wiosny 1916 uczestniczył w korpusie ekspedycyjnym, skierowanym przez Persję dla połączenia się z wojskami brytyjskimi działającymi pod Bagdadem i Kut-el-Amara. Dn. 20 IX 1916 został mianowany rotmistrzem. Dn. 15 X 1917 wydzielił Polaków (w sile szwadronu) z kaukaskiej dyw. kawaleryjskiej w Mińsku i przedostał się do Krasnego Brzegu pod Bobrujskiem, staczając po drodze utarczki ze zrewoltowanymi oddziałami armii rosyjskiej. W listopadzie 1917 wraz ze szwadronem, którego został dowódcą, wcielono go do formującego się w I Korpusie Polskim 3. p. ułanów. Dn. 12 II 1918 objął dowództwo tego pułku i brał z nim udział w walkach o charakterze potyczek, wypadów i podjazdów przeciw zrewoltowanym oddziałom armii rosyjskiej. Pułkiem dowodził do rozformowania I Korpusu w maju t.r.
W listopadzie 1918, już w kraju, był S. członkiem Tajnej Rady Naczelnej, której zadaniem było przygotowanie i zorganizowanie rozbrojenia armii niemieckiej stacjonującej w Warszawie. Kiedy na rozkaz Rady Regencyjnej z 4 XI t.r. zaczęto w WP odtwarzać 3. p. ułanów, objął jego dowództwo w stopniu podpułkownika; 10 XI zajął z żołnierzami pułku Zamek Królewski i Łazienki. Dn. 1 I 1919 wyruszył na front ukraiński w Małopolsce Wschodniej. Następnie objął dowództwo Grupy Pińskiej (1 IV – 31 VII t.r.) mającej za zadanie obronę przed Armią Czerwoną odcinka Kanału Ogińskiego oraz rzek Jasiołdy i Piny. Jednocześnie (23 IV – 12 V) dowodził czasowo Frontem Poleskim. Potem był dowódcą Grupy Słuckiej (31 VII – 12 VIII), która działała na tyłach sił sowieckich w kierunku na Czudzin i Wyżnie pod Słuckiem, zmuszając wroga do opuszczenia jego linii obronnych. Od 12 VIII 1919 do 15 IV 1920 dowodził kolejno Grupą (utworzoną 7 VIII 1919) w 2. Brygadzie Jazdy płk. Zdzisława Kosteckiego, a następnie całą 2. Brygadą Jazdy, m.in. wziął udział w wiosennych walkach na Polesiu, w czasie których zajęto Mozyrz i Kalenkowicze (4–12 III 1920). Zweryfikowany został w stopniu pułkownika ze starszeństwem z 1 VI 1919. W wyprawie kijowskiej dowodził ponownie 3. p. ułanów, wchodzącym od 15 IV 1920 w skład II Armii. W okresie 1 VII – 7 IX t.r. był dowódcą 3. Brygady Jazdy w Grupie gen. Jana Sawickiego, a następnie dowódcą 2. Brygady Jazdy oraz Północnej Grupy Jazdy w składzie II Armii (do 4 XI). Jego działalność w czasie ofensywy sowieckiej została wysoko oceniona, m.in. przez dowódcę Frontu Litewsko-Białoruskiego gen. Stanisława Szeptyckiego i Generalnego Inspektora Jazdy przy Naczelnym Wodzu gen. Romana Kaweckiego oraz Kosteckiego. Po zawieszeniu broni (z 18 na 19 X) dowodził S. kolejno: 2. Brygadą Jazdy (4 XI 1920 – grudzień 1921), 8. Brygadą Jazdy (do 1 VI 1924), 12. Brygadą Kawalerii (do 8 IX 1926) oraz 1. Brygadą Kawalerii, pełniąc jednocześnie obowiązki dowódcy 2. Dyw. Kawalerii. Od maja 1930 był komendantem garnizonu m. stoł. Warszawy. W marcu 1932 został mianowany generałem brygady (ze starszeństwem z 30 XI t.r.). Dn. 30 XI przeszedł w stan spoczynku. Został wówczas delegowany przez Ligę Morską i Kolonialną do Brazylii jako administrator terenów nabytych przez Ligę.
Wybuch drugiej wojny światowej zastał S-ego w kraju, zgłosił się wtedy do służby czynnej; I wiceminister spraw wojskowych gen. Janusz Głuchowski przydzielił go 6 IX 1939 do dyspozycji dowódcy Okręgu Korpusu Nr II w Lublinie, gen. Mieczysława Smorawińskiego. Od 12 IX t.r. był S. komendantem garnizonu Dubna. Dn. 17 IX otrzymał rozkaz wymarszu ku granicy węgierskiej; dowodzona przez niego Grupa «Dubno» (kompania Obrony Narodowej, oddziały saperów i Legii Oficerskiej, 2. baon z ośrodka zapasowego 13. DP) walczyła z powodzeniem pod Kamionką Strumiłową, po czym skierowała się na Rawę Ruską. W rejonie Mostów Wielkich stoczyła 24 IX całodzienną walkę z Niemcami, po której nad ranem 25 IX skapitulowała. S. z adiutantem kpt. Szajnerem odleciał samolotem 22 IX z okolic Kamionki Strumiłowej do Rumunii; tam został internowany. Przebywał w obozach: Baile-Herculane (1 X 1939 – 5 II 1940), Targoviste (6 II – 18 XI 1940) i Calimaneşti (od 19 XI 1940). Wydany przez władze rumuńskie Niemcom (6 II 1941), został osadzony w Oflagu VI w Dorsten w Zagłębiu Ruhry. Od końca r. 1942 przebywał w oflagu IV B w Dössel. Wyzwolony, przybył 1 IV 1945 do Wielkiej Brytanii. Po demobilizacji w r. 1949 zamieszkał w polskim osiedlu w Penrhos w północnej Walii; utrzymywał się z zapomogi National Assistance Board. Był prezesem Koła Pułkowego oraz członkiem Związku Ziem Północno-Wschodnich, a także Koła Stow. Polskich Kombatantów Harlech w Penrhos Camp. Zmarł 31 VII 1955 w Penrhos, został pochowany na cmentarzu Pullheli. Był odznaczony m.in. Krzyżem Virtuti Militari V kl., Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Walecznych (czterokrotnie), Srebrnym i Złotym Krzyżami Zasługi, Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości oraz francuską Legią Honorową V kl., jugosłowiańskim Orderem św. Sawy III kl., rumuńskim Orderem Coroana României III kl., rosyjskim Orderem św. Włodzimierza I–IV kl. i międzysojuszniczym Médaille Interalliée.
S. rodziny nie założył.
Enc. Wojsk., VII; Godyń Z., Lista generałów i dowódców kawalerii i broni pancernej, „Przegl. Kawalerii i Broni Pancernej” (Londyn) T. 10: 1975 nr 78 s. 540; Grodziska K., Polskie groby na cmentarzach północnej Walii, Kr. 2004; Kryska–Karski–Żurakowski, Generałowie; Stawecki, Słown. gen.; – Bagiński H., Wojsko Polskie na Wschodzie 1914–1920, W. 1921 s. 175, 221, 279, 280, 282, 288, 295, 296; Bartkiewicz J., Flotylla pińska i jej udział w wojnie polsko-sowieckiej 1918–1920, W. 1933 s. 7–8, 13–14, 16; Böhm T., Z dziejów naczelnych władz wojskowych II Rzeczypospolitej. Organizacja i kompetencje Ministerstwa Spraw Wojskowych w latach 1918–1939, W. 1994; Ciałowicz J., Manewr na Mozyrz i Kalenkowicze 4 III – 12 III 1920, W. 1925 s. 54, 67, 99–100, 103; Cieplewicz M., Wojsko Polskie 1921–1926, W. 1998; Dobrzyński B., Zarys historii wojennej 3-go Pułku Ułanów, W. 1929 s. 6, 8–11, 17, 21–2, 25–6, 30, 47; Dubicki T., Żołnierze polscy internowani w Rumunii w latach 1939–1941, Ł. 1990 s. 140, 397; Grzelak C., Stańczyk H., Kampania polska 1939 roku. Początek II wojny światowej, W. 2005; Jurga T., Obrona Polski 1939, W. 1990; Kondracki T., Historia Stowarzyszenia Polskich Kombatantów w Wielkiej Brytanii, Londyn 1996 s. 249–50; Księga Jazdy Polskiej, W. 1938 s. 221; Kukawski L., Oddziały kawalerii II Rzeczypospolitej, Grajewo 2004; Leżeński C., Kukawski L., O kawalerii polskiej XX wieku, Wr. 1991; Mitkiewicz L., W Wojsku Polskim 1917–1921, Londyn 1976 s. 39; Podhorski Z., Generałowie Kawalerii, „Przegl. Zrzeszenia Kół Pułkowych Kawalerii” (Londyn) 1958 nr 9; Pol. Siły Zbrojne, I cz. 3 s. 561, cz. 4 s. 460, 469; Porwit M., Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 roku, W. 1978 III; Rakowski J., Diariusz wrześniowego dramatu, „Zesz. Hist.” (Paryż) 1 977 z. 39 s. 136; Rodowody pułków jazdy polskiej 1914–1947, Red. K. Krzeczunowicz, Londyn 1983 s. 75, 78; Smaczny H., Księga Kawalerii Polskiej 1914–1947. Rodowody–barwa–broń, W. 1989; Smoliński A., Jazda Rzeczypospolitej Polskiej w okresie od 12 X 1918 do 25 IV 1920, Tor. 2000; Suchcitz A., Emigracyjne losy polskiej generalicji po roku 1945, w: Naczelni Wodzowie i Wyżsi Dowódcy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, W. 1995; Szawłowski R., Wojna polsko-sowiecka 1939, W. 1997 I; Waligóra B., Dzieje 85-go Pułku Strzelców Wileńskich, W. 1928 s. 124–7, 129, 132; Wielhorski J., Wielkie jednostki kawalerii polskiej i ich dowódcy od 1921 r. do końca kampanii wrześniowej, „Przegl. Kawalerii i Broni Pancernej” (Londyn) T. 7: 1969 nr 53 s. 323–4, 327–8; – Agresja sowiecka na Polskę w świetle dokumentów 17 września 1939. Działania wojsk Frontu Ukraińskiego, Oprac. C. Grzelak, S. Jaczyński, E. Kozłowski, W. 1996 II; Bitwa Lwowska 25 VII – 18 X 1920. Dokumenty operacyjne. Cz. I (25 VII – 5 VIII), Oprac. A. Bartnik, W. 2002 s. 33, 51; Bitwa Niemeńska 29 VIII – 18 X 1920. Dokumenty operacyjne. Cz. II (20 IX – 18 X), Oprac. tenże, W. 1999 s. 180, 269, 721, 889, 903, 905; Dowbor-Muśnicki J., Wspomnienia, W. 2002; Halicki K., Relacja dowódcy Ośrodka Zapasowego Wołyńskiej B.K. i Zgrupowania Kawalerii w kampanii wrześniowej, „Przegl. Kawalerii i Broni Pancernej” (Londyn) T. 4: 1962 nr 25 s. 16; Kopański S., Moja służba w Wojsku Polskim 1917–1939, Londyn 1965 s. 37; Rocznik oficerski, W. 1923, 1924, 1928, 1932; Rómmel J., Moje walki z Budiennym, Lw. 1932 I 24, 44, 59, 71, 74; Wrzesień 1939 na Kresach w relacjach, Oprac. C. Grzelak, W. 1999; – „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” (Londyn) 1955 nr 184; – CAW: sygn. Ap. S–19242 mf. 581, sygn. VM 22/1542.
Jerzy Adam Radomski